Luật Đầu tư 2020 và sự ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh tại Việt Nam của nhà đầu tư nước ngoài

Kiểm soát thành công dịch bệnh Covid-19 trong bối cảnh cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung chưa có điểm dừng, Việt Nam tiếp tục mở rộng cửa chào đón làn sóng đầu tư từ nước ngoài với tư cách một điểm đến đầu tư hấp dẫn của khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Điểm thêm nét vẽ tích cực vào bức tranh tươi sáng ấy, Việt Nam vừa chứng kiến những thay đổi đáng chú ý của pháp luật đầu tư và kinh doanh, với nhiều quy định mới trong Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp sẽ có hiệu lực từ 1/1/2021.

ĐẦU TƯ VÀ KINH DOANH TẠI VIỆT NAM: LỘ TRÌNH CHUNG

Bắt đầu với sự ra đời của các luật đầu tư và công ty vào thập niên 1990, pháp luật đầu tư và kinh doanh Việt Nam được sửa đổi bổ sung khoảng 5 năm một lần, và tiến đến diện mạo hiện nay bởi Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp 2014. Tháng 06 năm 2020 vừa qua, các đạo luật này đã được sửa đổi, bổ sung một lần nữa để kịp thời đưa vào áp dụng trên thực tế kể từ đầu năm 2021. Tuy vậy, diện mạo ấy sẽ hầu như không thay đổi đáng kể.

Sự khởi đầu kinh doanh tại Việt Nam đòi hỏi nhà đầu tư nước ngoài thực hiện thủ tục đăng ký đầu tư với nhà chức trách. Một đề xuất mô tả cụ thể dự án đầu tư là yếu tố không thể thiếu trong quá trình cấp phép. Một số dự án đầu tư đòi hỏi nhà đầu tư phải có được sự chấp thuận về chủ trương từ chính quyền địa phương hoặc Thủ tướng Chính phủ, thậm chí Quốc hội, tùy số vốn đầu tư hay diện tích đất được sử dụng. Dù nhà nước luôn có đặc quyền tuyệt đối để đưa ra quyết định cuối cùng, thủ tục đầu tư và kinh doanh ngày càng được thiết kế theo hướng nhanh chóng, đơn giản và rõ ràng hơn. Điều này được lý giải là nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, cũng như hạn chế khả năng hành xử tuỳ tiện và tăng cường trách nhiệm giải trình của giới chức địa phương.

Ngoại trừ hình thức hợp tác kinh doanh, một khi nhận được chấp thuận, nhà đầu tư phải thành lập doanh nghiệp để triển khai dự án. Pháp luật Việt Nam cho phép nhà đầu tư tuỳ ý chọn lựa loại hình doanh nghiệp, phổ biến nhất là công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần.

Ngoài ra, pháp luật còn chấp nhận việc đầu tư tham gia thị trường được thực hiện thông qua hoạt động M&A. Theo đó, không có đòi hỏi nào về đăng ký dự án đầu tư mới, nhưng nhà đầu tư phải có được sự chấp thuận của cơ quan cấp phép đối với việc mua vốn góp hoặc cổ phần trong công ty hiện hữu.

Mỗi dự án đầu tư được trao thời hạn hoạt động đi cùng khả năng gia hạn. Cần lưu ý, dù được gia hạn, thời hạn này thông thường không quá 50 năm, trừ một số trường hợp ưu tiên thì cũng không quá 70 năm. Dự án đầu tư sẽ tự động chấm dứt và được thanh lý khi thời hạn của nó kết thúc. Pháp luật Việt Nam cam kết tôn trọng quyền sở hữu của nhà đầu tư và cho phép họ chuyển tài sản ra nước ngoài trong quá trình kinh doanh và cả sau khi chấm dứt đầu tư.

PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ VÀ KINH DOANH TỪ 2021: NHỮNG GAM MÀU MỚI

Điều kiện tiếp cận thị trường

Thay đổi bước ngoặt đến từ cách tư duy mới về hạn chế nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thị trường Việt Nam. Theo đó, Luật Đầu tư mới tuyên bố rằng nhà đầu tư nước ngoài phải được đối xử tương tự nhà đầu tư trong nước. Dĩ nhiên, nguyên tắc này cũng có các ngoại lệ. Khác với pháp luật hiện hành, mọi ngoại lệ của nó được tập hợp một cách có hệ thống trong danh sách duy nhất mang tên “Danh mục hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài” do Chính phủ ban hành. Như vậy, từ năm 2021, phạm vi tự do kinh doanh của nhà đầu tư nước ngoài ở Việt Nam được thay đổi căn bản, chuyển từ những lĩnh vực được cho phép sang được làm những gì không bị cấm hoặc hạn chế. Điều này mở rộng cơ hội và tăng cường khả năng tiếp cận thị trường cũng như góp phần đơn giản hoá thủ tục đầu tư cho nhà đầu tư nước ngoài.

Bổ sung ưu đãi đầu tư

Hàng loạt ưu đãi và hỗ trợ mới được ấn định để thu hút sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào một số loại dự án đầu tư được nhà nước khuyến khích. Chẳng hạn, dự án đầu tư liên quan khởi nghiệp sáng tạo, giáo dục đại học, sản xuất trang thiết bị y tế và dược phẩm, xây dựng nhà ở xã hội etc. nằm trong số những lĩnh vực mới được hưởng ưu đãi đầu tư. Lợi ích thu nhận được phục vụ phát triển bền vững lý giải cho cái nhìn thiện cảm và sự nâng đỡ dành cho các dự án đầu tư nêu trên. Ở chiều hướng ngược lại, Luật Đầu tư 2020 sẽ không dành bất kỳ ưu đãi nào đối với dự án khai thác khoáng sản, xây dựng nhà ở thương mại hoặc sản xuất và kinh doanh một số hàng hóa, dịch vụ bị hạn chế tiêu dùng như thuốc lá, rượu bia, xăng, casino…

Tăng quyền cổ đông

Cổ đông nước ngoài cũng được hưởng thêm lợi ích đi cùng sự thay đổi về quyền và nghĩa vụ của cổ đông trong công ty cổ phần – loại hình doanh nghiệp mà nhà đầu tư ngoại quốc khá ưa chuộng. Lần đầu tiên cổ đông ưu đãi, vốn không có quyền biểu quyết, có quyền lên tiếng và bỏ phiếu tại cuộc họp đại hội đồng cổ đông đối với những thay đổi bất lợi cho quyền và nghĩa vụ của họ. Luật Doanh nghiệp mới còn dỡ bỏ điều kiện về thâm niên của cổ đông, nhằm cho phép họ có thể tham gia vào hoạt động doanh nghiệp sau khi được ghi nhận tư cách cổ đông của mình. Thay đổi tiến bộ và cởi mở này trao cho cổ đông nước ngoài khả năng can thiệp ngay vào công việc kinh doanh của công ty, thay vì phải chờ đợi một cách bất hợp lý ít nhất 06 tháng như pháp luật hiện hành.

Nới lỏng thời hạn góp vốn

Một quy định mới khác mà nhà đầu tư nước ngoài không thể không biết liên quan vấn đề góp vốn bằng tài sản để thành lập công ty. Không ít nhà đầu tư nước ngoài đã không thể tuân thủ thời hạn góp vốn tối đa 90 ngày bởi tiêu tốn không ít thời gian do vận chuyển, nhập khẩu và làm thủ tục chuyển quyền sở hữu tài sản. Thấu hiểu khó khăn này, Luật Doanh nghiệp mới tuyên bố thời gian thực hiện các công việc trên sẽ không bị tính vào thời hạn 90 ngày nói trên.

Xuất phát từ khát khao “dọn tổ đón đại bàng”, những thay đổi trên được kỳ vọng có tác động tích cực và tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Còn chưa đầy vài tháng nữa pháp luật đầu tư và kinh doanh Việt Nam sẵn sàng tạo nền tảng cho những cơ hội đầu tư mới cũng như sự hợp tác bền vững và cùng có lợi.